ชาดก
ชาดก เป็นเรื่องของพระพุทธเจ้าเมื่อครั้งยังเป็นพระโพธิสัตว์ที่บำเพ็ญทศบาร มีอันได้แก่ ทาน ศีล เนกขัมมะปัญญา วิริยะ ขันติ สัจจะ อธิษฐาน เมตตา และอุเบกขา ชา ดกมีทั้งหมด 547 ชาติ ชา ดกเป็นส่วนหนึ่งของ พระสุตตันตปิฎก หรือ พระสูตร ขุททกนิกาย ลำดับที่ 10 คือ ชา ดกเป็นพุทธพจน์ที่พระพุทธเจ้าทรงยกมาเพื่อเทศนาพุทธบริษัท
พระพุทธเจ้าทรงใช้นิทานเพื่สั่งสอน เป็นเพราะอัธยาศัยและปัญญาของมนุษย์มีหลายระดับ การเทศนาด้วยหัวข้อธรรมะโดยตรง ผู้ฟังอาจไม่สามารถเข้าถึงได้ การใช้นิทานเป็นเครื่องมือสั่งสอนโดยวิธีการเปรียบเทียบจะเอื้อประโยชน์ได้มากกว่า ทั้งยังมีความสนุกสนานไม่น่าเบื่อ
นิทานที่พระพุทธเจ้าทรงเล่าส่วนใหญ่เป็นเรื่องเล่าในอดีต นิทานชาวบ้าน นิทานสุภาษิต และใช้กรรมวิธีสอนสองประการคือ ทรงแทรกบทบาทพระโพธิสัตว์เข้าไปในเรื่อง มีการเปลี่ยนบทบาทของบุคคลสำคัญ เช่น พระราชา นักบวช เทวดา ฤาษี หรือสัตว์ต่างๆ ให้มาเป็นพระโพธิสัตว์ที่ลงมาบำเพ็ญบารมี และมีการแทรกเรื่องการเวียนว่ายในสังสารวัฏ บุคคลสำคัญในเรื่องก็จะมาเกิดเป็นพระพุทธองค์ ส่วนบุคคลที่เป็นฝ่ายตรงข้ามก็จะมาเกิดเป็นพระเทวทัต หรือนางจิญจมานวิกา ผู้ขัดขวางหรือปองร้ายพระพุทธองค์
องค์ประกอบของชา ดก
- ปัจุบันวัตถุ เป็นเรื่องราวในปัจจุบัน หมายถึงช่วงเวลาที่พระพุทธเจ้าทรงดำรงพระชนม์อยู่ ซึ่งเป็นเหตุให้พระพุทธเจ้าทรงยกชา ดกหรือเรื่องราวในอดีตมาแสดงแก่พุทธบริษัท
- อดีตวัตถุ เป็นเรื่องราวในอดีตของพระพุทธเจ้าที่ทรงบำเพ็ญบารมี หรือเรียกสั้นๆ ว่าชา ดก ซึ่งแปลว่าเรื่องในอดีต
- คาถา เป็นร้อยกรอง กล่าวแสดงสุภาษิตหรือธรรมะ คาถาเป็นองค์ประกอบของชา ดกที่มีอายุเก่าที่สุดและมีความไพเราะ
- ไวยากรณะ เป็นการอธิบายศัพท์ต่างๆ
- สโมธาน หรือประชุมชา ดก เป็นการแสดงความสัมพันธ์ของบุคคลในอดีตเชื่อมโยงกับในสมัยพุทธกาล ฝ่ายธรรมะจะมาเป็นพระพุทธเจ้าในปัจจุบัน และพระสาวกอื่นๆ ส่วนฝ่ายอธรรมะคือบุคคลที่มุ่งร้ายต่อพระพุทธเจ้า
ที่มา:library.stou.ac.th
